Η γενοκτονία ως όρος διαμορφώθηκε στη δίκη της Νυρεμβέργης το 1945, όταν δικάστηκε η ναζιστική ηγεσία για τα εγκλήματα πολέμου που είχε διαπράξει. Πριν από τον όρο «Γενοκτονία» υπήρχε ο όρος «Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας». Ως όρος, η γενοκτονία σημαίνει τη μεθοδική εξολόθρευση, ολική ή μερική, μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Πρόκειται για ένα πρωτογενές έγκλημα, το οποίο δεν έχει συνάρτηση με πολεμικές συγκρούσεις. Οι δράστες της γενοκτονίας δεν εξοντώνουν μια πληθυσμιακή ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά γι’ αυτό που είναι· στην περίπτωση των Ελλήνων, διότι ήταν Έλληνες και Χριστιανοί, δηλαδή ένας διαφορετικής εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας πληθυσμός, που διαβιούσε στο οθωμανικό – τουρκικό κράτος. Η εξολόθρευση των Ελλήνων αυτών συνιστά χαρακτηριστική περίπτωση γενοκτονίας, αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του το (από Γερμανούς και Τούρκους) καταστρωθέν σχέδιο που προηγήθηκε, τη σταδιακή κλιμάκωση των τουρκικών ενεργειών στο συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, τη συνάφεια των τουρκικών ενεργειών με τα αιτήματα του εθνικιστικού -κεμαλικού κινήματος, καθώς και το γεγονός ότι οι δράστες της γενοκτονίας στράφηκαν μόνο εναντίον των χριστιανικών πληθυσμών (Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων) που από χιλιετίες ονόμαζαν πατρίδα τους τη Μικρασία, τον Πόντο, την Ανατολία.
Κι ενώ η γενοκτονία των Εβραίων από τη ναζιστική ηγεσία αναγνωρίστηκε άμεσα από τη διεθνή κοινότητα, που έκτοτε στράφηκε στη μελέτη της γενοκτονίας των Αρμενίων από τους Τούρκους, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων προχώρησε με αργά αμφιταλαντευόμενα κάποτε βήματα. Αρχικά επισκιάσθηκε από τον όγκο των τραγικών περιπτώσεων του αρμενικού λαού, επειδή συνέπεσε χρονικά. Κυρίως όμως αποσιωπήθηκε από κυβερνητικές και διπλωματικές επιταγές στο όνομα διακρατικών συμφωνιών και συμφερόντων! Αφενός είναι η εποχή που οι χώρες της Entente εμπαίζουν την Ελλάδα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσουν τα δικά τους ιμπεριαλιστικά – οικονομικά συμφέροντα στην ευαίσθητη περιοχή της ευρύτερης Μικράς Ασίας και της Εγγύς Ανατολής. Και αφετέρου η τσακισμένη από το βάρος της Καταστροφής Ελλάδα προσπαθεί να κτίσει ένα ειρηνικό μέλλον και πολύ γρήγορα συμβιβάζεται με την κεμαλική Τουρκία υπογράφοντας «Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητος και διαιτησίας» (1930). Επιπλέον ο ελληνικός λαός επί δεκαετίες βίωσε μια πολύ επώδυνη περίοδο διχασμού και πολιτικών παθών, που επηρέασε αρνητικά τον πολιτικό σχεδιασμό για την ανάδειξη της γενοκτονίας που υπέστη. Και μόνο τα τελευταία χρόνια καταγράφεται σημαντική πρόοδος στην ανάπτυξη παγκόσμιας συνείδησης για τη γενοκτονία των Ελλήνων.
Έτσι έχει πια αναγνωριστεί από τη Βουλή των Ελλήνων (1994), τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας και σε επίπεδο ομοσπονδιακό από τις Πολιτείες των Η.Π.Α. Νέα Υόρκη (2002), New Jersey (2002), Columbia (2002), South Carolina (2003), Georgia (2003), Pennsylvania (2003), Cleveland (2005). Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε (2007) στην Τουρκία ως όρο για την ενταξιακή της πορεία να ανοίξει τα αρχεία της και ν’ ασχοληθεί με τη γενοκτονία Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων. Η υπόθεση έχει απασχολήσει και άλλα κράτη και διεθνείς οργανισμούς, που δεν έχουν εκδώσει – ακόμη τουλάχιστον – ψήφισμα αναγνώρισης, όπως το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του Ο.Η.Ε., τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, την Πολιτεία Βικτόρια της Αυστραλίας, τη Γερμανία, τη Σουηδία, τη Βρετανία.
Ιδιαίτερα όμως ξεχωριστή στιγμή για την παγκόσμια ακαδημαϊκή, επιστημονική και ερευνητική κοινότητα αποτελεί το ψήφισμα της Διεθνούς Ενώσεως Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών (I.A.G.S.), με το οποίο αναγνωρίζεται η γενοκτονία Αρμενίων, Ασσυρίων (Χαλδαίων, Νεστοριανών, Σύρων, Αραμαίων, Ιακωβιτών, Ορθοδόξων Σύρων) και Ελλήνων (Ποντίων, Θρακών, Ιώνων) από τους Νεότουρκους και τους κεμαλικούς.
Το ψήφισμα εκδόθηκε στις 16.12.2007 με τη συντριπτική πλειοψηφία του 83% των ψήφων, ενώ στον ιστοχώρο http://www.genocidetext.net είναι διαθέσιμη η εκτενής τεκμηρίωση. Παραθέτουμε μεταφρασμένο το πλήρες κείμενο του ψηφίσματος:
«ΔΕΔΟΜΕΝΟΥ ΟΤΙ η άρνηση της γενοκτονίας αναγνωρίζεται ευρέως ως το τελικό στάδιο της γενοκτονίας, που επιφυλάσσει στους δράστες της γενοκτονίας την ατιμωρησία και αποδεδειγμένα προετοιμάζει το έδαφος για μελλοντικές γενοκτονίες·
ΔΕΔΟΜΕΝΟΥ ΟΤΙ η γενοκτονία μειονοτικών πληθυσμών από το Οθωμανικό κράτος κατά τη διάρκεια και μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο απεικονίζεται συνήθως ως γενοκτονία των Αρμενίων αποκλειστικά, με μερική μόνο αναγνώριση των ποιοτικά όμοιων γενοκτονιών άλλων Χριστιανικών μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας·
ΨΗΦΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ είναι πεποίθηση της διεθνούς Ενώσεως Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών ότι η εκστρατεία των Οθωμανών εναντίον των Χριστιανικών μειονοτήτων της Αυτοκρατορίας μεταξύ 1914 και 1923 αποτέλεσε μια γενοκτονία των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων του Πόντου και της Ανατολίας.
ΨΗΦΙΖΟΥΜΕ ΑΚΟΜΑ ΟΤΙ η ένωση ζητά εκ τούτου από την κυβέρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες αυτών των πληθυσμών, να εκδώσει μια επίσημη απολογία και να προχωρήσει σε άμεσα και σημαντικά βήματα για αποκατάσταση».
Η παραδοχή του εγκλήματος της γενοκτονίας από τον ίδιο το λαό που τη διενήργησε και η επίσημη αίτηση συγγνώμης, όπως ακριβώς το σημαντικό αυτό ψήφισμα απαιτεί, δεν είναι απλώς επιτακτικό χρέος προς την ανθρωπότητα. Είναι απαραίτητη συνθήκη για την ειλικρινή φιλία και τη συναδέλφωση των λαών, μια εγγύηση ότι δεν θα σπιλώσουν την ιστορία παρόμοια εγκλήματα στο μέλλον.
Κι είναι αλήθεια ότι για πρώτη φορά σήμερα ακούγονται στη γείτονα κάποιες τολμηρές «αιρετικές» φωνές. Έτσι, ενώ ένα από τα πρώτα θέματα που σπεύδει να γνωστοποιήσει το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας είναι η γενοκτονία των Τούρκων από τους Ποντίους (!!…), κάποιοι διανοούμενοι Τούρκοι τολμούν να κοιτάξουν κατάματα την ιστορία τους. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά των Αλί Ερτέμ που αγωνίζεται να αναγνωρίσει η χώρα του το έγκλημα της εξαφάνισης των ιστορικών λαών της περιοχής. Ζώντας υπό καθεστώς σιωπής, συγκέντρωσε 11.000 περίπου υπογραφές για την αναγνώριση της γενοκτονίας και τις κατέθεσε στο τουρκικό Κοινοβούλιο. Είχε δε την τόλμη να προλογίσει μ’ ένα εκτενές κι αποκαλυπτικό σημείωμα το μνημειώδες έργο του καθηγητή Κ. Φωτιάδη για τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Ας αναφέρουμε και τη βασισμένη στο έργο «Ταμάμα» του Γ. Ανδρεάδη βραβευμένη ταινία της Yesim Ustaoglou «Περιμένοντας τα σύννεφα», που καλλιτεχνικά και ακροθιγώς έστω θέτει το ζήτημα της γενοκτονίας των Ελλήνων από τους συμπατριώτες της. Αναγνωρίζει δε έμμεσα ότι και σήμερα στην Τουρκία διαβιούν πολλοί εναπομείναντες Έλληνες, αρκετοί από τους οποίους είναι κρυπτοχριστιανοί.
Αυτή την ευνοϊκή για τον Ελληνισμό συγκυρία ας τη διαχειριστούμε με συναίσθηση ευθύνης απέναντι στις γενιές που θα ‘ρθουν και μη λησμονώντας ότι όποιον περιφρονεί την ιστορία, η ιστορία τον εκδικείται.